U nas we wsi Cieplice – ścieżka edukacyjno-kulturowa
Mała miejscowość i jej Bardzo Młoda Kultura mają swój niepowtarzalny urok… Tutaj są ścieżki, które prowadzą po interesujących zakątkach cieplickiej historii, flory i fauny.
Szkoła Podstawowa w Cieplicach w 2020 r. (fot. MEDIABAR)
Cieplice – wieś w Kotlinie Sandomierskiej na Płaskowyżu Tarnogrodzkim, w północno – wschodniej części województwa podkarpackiego, w powiecie przeworskim, gminie Adamówka. Cieplice położone są na podmokłych terenach, z licznymi stawami powstałymi w miejscach po dawnych bagnach i mokradłach. Nazwa miejscowości pochodzi od rozsianych po wsi ciepłych źródłach, które nawet zimą nie zamarzają.
Historia i współczesność
Początki Cieplic sięgają XV wieku. Słownik Królestwa Polskiego podaje, że w 1815r. miejscowość zamieszkiwało 8500 osób, a w okresie przedwojennym ok. 4500 osób, głównie wyznania grekokatolickiego. Po II wojnie światowej ludność ta została przesiedlona, co miało wpływ na wyludnienie całych części wsi Pokrzywy, Piwne, Zielonki i Kwiki (administracyjnie należą i należały przed wojną do wsi Słoboda w gminie Kuryłówka), a znikoma liczba mieszkańców pozostała w przysiółkach Biele, Szegdy i Wołczaste. Pozostałe części wsi to: Babia Górka, Chałupki, Koło Cerkwi, Walaszki, Koniowe, Izabelin. Do Cieplic przed wojną należały również przysiółki Nagórnie (Nahurne) i Kolonia Polska.
Obecnie wieś liczy 788 mieszkańców i zajmuje powierzchnię 4063 ha. Oprócz podziału na przysiółki sołectwo dzieli się też na: Cieplice Dolne (w parafii Kolonia Polska) i Cieplice Górne (w parafii Cieplice-Rudka). W latach 1853–1975 Cieplice administracyjnie należały do powiatu jarosławskiego. W latach 1940 – 1944 miejscowość pod okupacją niemiecką była siedzibą Gminy Cieplice, powstałej z części gminy Adamówka i Sieniawa powiatu jarosławskiego. Jednostkę przyłączono 1.01.1940r. do powiatu biłgorajskiego, należącego do dystryktu lubelskiego Generalnego Gubernatorstwa. W skład gminy wchodziły miejscowości: Adamówka, Cieplice, Dąbrowica, Dobcza, Krasne, Pawłowa, Piskorowice, Rudka i Słoboda. 22.08.1944r. podział administracyjny Polski został odtworzony według stanu z 1939r. i gmina Cieplice została zniesiona. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa przemyskiego.
Flora i fauna
Flora Cieplic dzięki rozdrobnieniu gospodarstw i małoareałowej gospodarce jest w wysokim stopniu naturalna, kształtująca swoisty wiejski krajobraz. Doliny z potokami, głównie na północy od wsi porastają zadrzewienia olszy z wiązami, jesionami i licznymi gatunkami krzewów. Wieś otaczają lasy: od północy Leśnictwa Szegdy Nadleśnictwa Sieniawa, od południa Leśnictwa Kulno Nadleśnictwa Leżajsk. Lasy i bory zapraszają do odpoczynku, na jagody i grzybobranie. Tu spotykamy niemalże wszystkie zespoły roślinne nizin, od borów sosnowych przez złożone wielogatunkowe lasy mieszane i liściaste, po związane z wodą siedliska łęgów, olsów i torfowisk. Napotkać tu można rośliny chronione: widłak goździsty, widłak jałowcowaty, wawrzynek wilczełyko, a z osobliwości przyrodniczych: czermień błotną.
 |
 |
 |
W lasach Leśnictwa Szegdy jest kilkadziesiąt pomników przyrody, które otrzymały imiona upamiętniające pracę leśniczych w lasach Ordynacji Czartoryskich i Lasach Państwowych. Ambroży i Marian (obwód w pierśnicy przekracza 4 m) utrwalają pamięć leśniczych Rewiru Szegdy – Ambrożego Korczaka Czupa, leśniczego w l. 1887 – 1907 i Mariana Zwolińskiego leśniczego w l. 1920 – 1948. Modrzew Józef, upamiętnia pracę leśniczego Deca w l. 1957 – 1977. Majestatyczne buki zachowują w pamięci Jana Małkowskiego, leśniczego w l. 60 – 70 XIX w, oraz Teofila Skrzata emerytowanego leśniczego Leśnictwa Szegdy i Adamówka w l. 1977 – 2003, jedynego żyjącego.
Cieplickie lasy to ostoja zwierząt: łosie, jelenie, sarny, dziki, bobry, borsuki i liczne gatunki nietoperzy to tylko część ssaków tych terenów. Bytują tutaj wilki, a przy odrobinie szczęścia można spotkać całą watahę. Z ptaków wyróżniają się licznie gniazdujące bociany białe i rzadkie, objęte ochroną strefową bociany czarne (hajstry), których miejsca gniazdowania objęte są strefami ochrony.
Blisko wsi znajduje się projektowany rezerwat przyrody „Las Zapaśny”, gdzie swoją ostoję znalazła muchołówka mała, ptak z rodziny muchołówkowatych, objęty ochroną gatunkową oraz gatunek leśnej sowy – puszczyk uralski. Atrakcją przyrodniczą są wieczorne pohukiwania puszczyka, którego słychać na drodze gminnej łączącej Cieplice z Szegdami.
Kościół rzymskokatolicki pw. św. Apostołów Piotra i Pawła jest obecnie siedzibą parafii dekanatu sieniawskiego w archidiecezji przemyskiej. Mieści się on w zabytkowym zespole cerkwi greckokatolickiej, która została zbudowana w 1655 r. pw. Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy z fundacji Elżbiety Sieniawskiej. Była to cerkiew parafialna i należała do dekanatu jarosławskiego. Na jej miejscu w 1904r. zbudowano cerkiew murowaną z dzwonnicą. Po opuszczeniu tych terenów przez grekokatolików, cerkiew została przejęta przez Kościół rzymskokatolicki, a w 1968r. została erygowana Parafia pw. św. Piotra i Pawła.
 |
 |
 |
Kościół w Cieplicach w 2020 r. (fot. MEDIABAR)
Kaplica murowana w przysiółku Biele z 1912 r. – posadowiona pośród lasów przy drodze Cieplice – Szegdy; ufundowana i wybudowana przez małżeństwo ukraińskie, które w ten sposób dziękowało za dar pojawienia się potomstwa w ich rodzinie. Remontowana w l. 1956 – 1960 i w 2018r.
 |
 |
 |
Cmentarz wojenny z I wojny światowej – usytuowany po zachodniej stronie szosy relacji Sieniawa – Adamówka. Założony na planie prostokąta o wymiarach 50 na 65 metrów, otoczony wałem ziemnym z fosą i rzędem porastających go grabów. Symetrycznie rozplanowany z aleją główną na osi i przecinającą ją w połowie aleją poprzeczną, z centralnie usytuowanym obeliskiem. Obelisk wysokości ok. 5 metrów z cegły, otynkowany, z datą 1914 r. na ścianie czołowej, ustawiony na masywnym postumencie. Układ mogił jest mocno zatarty – widoczne są jedynie ślady podłużnych grobów zbiorowych rozmieszczonych równolegle do alei głównej. Zachowanych jest kilkanaście betonowych słupków bez napisów, oprócz obelisku znajduje się tu również stela nagrobna żołnierza radzieckiego poległego 02.10.1939 r. Obiekt wpisany do rejestru zabytków, jest przede wszystkim świadectwem wydarzeń historycznych i miejscem upamiętnienia śmierci kilkuset żołnierzy różnych narodowości – Polaków, Czechów, Węgrów, Rosjan, Niemców i Austriaków.
Cmentarz wojenny z I wojny światowej (fot. MEDIABAR)
Aleja Lipowa do Izabelina
Izabelin to osiedle mieszkaniowe i gospodarstwo rolne (poprzednio Państwowe Gospodarstwo Rolne) powstałe na terenie dawnego folwarku Książąt Czartoryskich. Zachowana pozostałość XVIII wiecznych ogrodów geometrycznych – to aleja lipowa, rosnąca wzdłuż drogi dojazdowej do dawnego folwarku Izabelin (nazwa pochodzi od imienia Księżnej Izabeli Czartoryskiej, która być może w odległych czasach tutaj spacerowała). Aleja składa się z 74 sztuk drzew z gatunku lipa z domieszką dęba i robinii akacjowej. Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków.
Koci Zamek – w Cieplicach Dolnych przy drodze do Wołczastego znajduje się niewielki pagórek określany mianem „Koci Zamek”. Nazwa Koci czy też Koczy (Kotczy) „Zamek”, oznaczać ma obóz utwierdzony koczami tj. wozami wojennymi. W języku węgierskim „kocsi” (wym. koczi) oznacza wóz, w języku czeskim „koča” to kareta a „koči” oznacza woźnice. Takie nazwy miejsc przyjęło się wiązać z wojnami husyckimi w XV wieku i pobytem radykalnego odłamu husytów – „taborytów”, którzy po przegranej bitwie pod Lipanami musieli opuścić Czechy. Część z nich szukała schronienia również w Polsce. Po drodze zatrzymywali się oni na niewysokich gołych wzgórzach. Nie były to przypadkowe miejsca, wybierano bowiem szczyty wzgórz, na które można było dojechać wozem, a te z kolei ułożyć w okrąg. Prowizoryczną osadę otaczali wozami, które były powiązane łańcuchami. W ten sposób tworzyli tymczasową fortyfikację. Ze szczytu musiał roztaczać się rozległy widok na okolice. Ślady pobytu widoczne są w postaci nazewnictwa wciąż funkcjonującego do dzisiaj. Oprócz „Kocich Zamków”, spotkać można „Kocie Miasta” lub rzadziej „Kocie Góry”.
Gospodarstwo „W Międzyczasie” położone wśród lasów i łąk w przysiółku Szegdy. Edukacyjny spacer po historii tego miejsca, ludzi i zdarzeń to ciekawa przygoda i ważny element tradycji wsi polskiej. Tu gromadzi się i chroni dawną materialną kulturę ludową, odtwarza się ją i przekazuje przyszłości. To przesłanie, które przyświeca gospodarzom – pasjonatom łączącym w swoich działaniach przeszłość z przyszłością. „Zagroda edukacyjna” w gospodarstwie to miejsce zajęć edukacyjnych, warsztatów twórczości, praktycznych działań w zakresie ekologii, hodowli zwierząt i kulinariów. To wyjątkowe miejsce jednoczące ludzi różnych pokoleń i różnych czasów, gdzie doświadcza się naszych korzeni i mocnego związku teraźniejszości z przeszłością. „W Międzyczasie” czuje się urok i bogactwo polskiej tradycji i jej trwałość, to cząstka dziedzictwa kultury polskiej, które tutaj ocala się od zapomnienia.
 |
 |
 |
Wśród tysięcy wirujących liści latem,
wśród szelestu traw, ziół i licznych łąk tajemnic
otulona świstem wiatrów zimą
i skrzypieniem gałęzi – czuwa nieustannie
stara leśniczówka w towarzystwie innych
równie wiekowych budynków.
W połączeniu z rolą gospodarstwa pełnego zwierząt
zaprasza tu każdego.
Uchyla rąbka historii. Pozwala spojrzeć na nią,
dotknąć pod wieloma względami.
Tu można wrócić do smaków dzieciństwa
przy starym piecu.
Tu można przytulić się do naszej polskiej ziemi,
z niej wydobyć i uformować naczynia.
Posmakować pracy rolnika i owoców jego trudu.
Zagroda w całym swym bogactwie
otwiera się przed przybyszami.
Szkoła Podstawowa – przed laty w budynku mieścił się Urząd Gminy Cieplice, obecnie to siedziba szkoły ośmioklasowej z oddziałami przedszkolnymi.
 |
 |
 |
Zima 1939/1940 rok. [zbiory Tomasza Berezy – IPN]
„Nowa – stara szkoła” – warsztaty malarskie integrują społeczność lokalną przy budynku szkolnym. Kolorowa łąka na froncie szkoły to dzieło wspólne MOST-u. Przyjaciele szkoły, plastycy, dzieci, uczniowie, rodzice, rodziny, nauczyciele – wszyscy chętni do działania stali się wspaniałymi twórcami.
„Budujemy MOST” to projekt realizowany przez Szkołę Podstawową w Cieplicach (sfera edukacji) w Gminie Adamówka w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Wspierania Inicjatyw Kulturalno – Oświatowych i Gospodarczych w Dąbrowicy (sfera kultury) we współpracy z Zagrodą edukacyjną „W Międzyczasie” i Nadleśnictwem Sieniawa. To wynik konkursu grantowego na współorganizację inicjatyw realizowanych w województwie podkarpackim w ramach Programu Bardzo Młoda Kultura 2020. Operator wojewódzki to Centrum Kulturalne w Przemyślu.
Co znaczy MOST? Można Obywatelski Stworzyć Team (team – zespół, drużyna)
Po co MOST? Dlaczego budujemy? Aby połączyć siły w działaniu, uczyć się współpracy i skierować wszystkie siły na odniesienie sukcesu RAZEM dla dobra wspólnego.
Kto jest adresatem projektu? Główni odbiorcy to uczniowie klas I – VIII Szkoły Podstawowej w Cieplicach i chętni z Gminy Adamówka. Pośrednio przedszkolaki, rodzice, mieszkańcy Gminy Adamówka, a wspierającymi projekt są nauczyciele Szkoły Podstawowej w Cieplicach.
Kiedy i w jakim celu? Od 01.07.2020r. do 18.10.2020r. Cel projektu – stworzenie oferty innowacyjnych przedsięwzięć rozwojowych dotyczących sołectwa Cieplice i ukazanie roli edukacyjno – kulturotwórczej małej wiejskiej wspólnoty.
Jakie to działania?
- warsztaty przyrodnicze „Co w lesie piszczy?” i konkurs „Czy znasz TY las?”,
- warsztaty plastyczne „Jestem twórcą”,
- warsztaty malarskie „Nowa – stara szkoła”,
- warsztaty ceramiczne „Z niczego – coś”,
- warsztaty kulinarne „Budzenie zmysłów” w kuchni,
- warsztaty fotograficzne „Moim okiem”,
- warsztaty kreatywności „Wiem, potrafię, zrobię”,
- warsztaty dziennikarskie „Była taka historia”,
- ścieżka edukacyjno – kulturowa „U nas we wsi Cieplice”,
- utworzenie strony internetowej https://www.kulturacieplice.pl/,
- folder „Cieplice i ich walory”,
- wystawa fotograficzna „Cieplice – miejsce, w którym żyjemy”
- „Księga budowy MOST- u” opisująca działania projektu.
Mocne strony projektu:
- ważna rola małej wiejskiej wspólnoty,
- bogata oferta zajęć ukierunkowanych na rozwój,
- dobra kooperacja z rodzicami, środowiskiem, Partnerami i Przyjaciółmi projektu,
- aktywne działania środowiska na rzecz wspólnego dobra,
- ciekawie spędzony czas dzieci, młodzieży i dorosłych,
- dzielenie się wiedzą i korzystanie ze wspólnych doświadczeń,
- dobra atmosfera towarzysząca działaniom,
- wypracowanie zasad dobrej współpracy z beneficjentami,
- jakość pracy i wysoki poziom organizowanych działań,
- dbałość o bezpieczeństwo i promowanie zdrowego stylu życia,
- dbałość o dobry wizerunek Bardzo Młodej Kultury,
- aktywna promocja działań projektu,
- profesjonalizm w podejmowanych działaniach.
Szanowni Państwo
Serdecznie zapraszamy do odwiedzenia wyjątkowych miejsc cieplickiej ziemi, przeżywania ciekawych i radosnych chwil
oraz powrotów tutaj w przyszłości –
Elżbieta Starzak – edukatorka Zagrody edukacyjnej „W Międzyczasie”
Marta Sęk – Nadleśnictwo Sieniawa
Janusz Starzak – Nadleśniczy Nadleśnictwa Sieniawa
Małgorzata Leja – koordynator projektu „Budujemy MOST”, nauczyciel historii, dyrektor Szkoły Podstawowej w Cieplicach
Warto zajrzeć:
www.sieniawa.krosno.lasy.gov.pl
www.facebook.com/MediabarPL